درمان یبوست به روش طب سنّتی، مثل بقیه بیماری ها، بر اساس علل ایجاد کننده آن است و تجویز یک نسخه واحد برای تمام افراد امکان پذیر نیست
و نسخه های ذکر شده تنها در کوتاه مدّت و حتّی المقدور با تجویز پزشک قابل استفاده خواهند بود.
۱- برگ سنا: شاید پر مصرف ترین مسهل گیاهی مورد استفاده مردم باشد؛ اما در مورد برگ سنا باید توجه داشت:
- دل پیچه ازعوارض شایع مصرف برگ سناست. در بعضی از افراد، این دل پیچه، پس از چند روز استفاده برطرف
می شود؛ ولی در برخی دیگر مانع ادامه درمان می شود.
- برگ سنا مسهلی قوی است که در بسیاری از افراد می تواند ایجاد اسهال کند؛ پس بهتر است کمی در مصرف آن احتیاط شود.
-مصلح برگ سنا، گل سرخ است.
یعنی برای کاهش عوارض برگ سنا باید آن را همراه گل سرخ مصرف کرد. برخی به نسبت ۱به ۱ و برخی ۲ به ۱(۲ قسمت برگ سنا و یک قسمت گل سرخ) اعتقاد دارند.
- بهتر است در صورت امکان، چوبها و شاخه ها و تخم ها را از برگ سنا جدا کرد
این کار نیز به کم کردن عوارض منفی برگ سنا کمک می کند.
-یکی از اشکالات برگ سنا، ایجاد مقاومت دارویی است که در درصد نسبتاً زیادی از بیماران دیده می شود.
برای کاهش این مشكل توصیه می شود که برگ سنا را در ترکیب با مسهل ها و ملین های دیگر استفاده کنند.
- برگ سنا نیز به مانند سایر مسهل ها نباید به مدت طولانی مورد استفاده قرار گیرد.
- طبع سنا گرم و خشک است؛ اما اگر در ترکیب با گل سرخ استفاده شود؛ اکثرا تحمل می کنند.
- در درمان بیمارانی که دچار مشکلات اسکلتی- عضلانی هستند(آرتروز، روماتیسم، دردهای سیاتیکی و …) سنا، مسهل انتخابی است.
- بهتر است بانوان باردار از مصرف این دارو خودداری نمایند.
روشهای استفاده:
* یک قاشق غذاخوری برگ سنا و یک قاشق غذاخوری گل سرخ را با یک یا یک و نیم لیوان آب به مدت ۲۰ دقیقه روی شعله کم بجوشانید یا ۴۰-۳۰ دقیقه دم کنید.
سپس صاف کرده، شیرین نموده میل کنید.
* یک قسمت برگ سنا و یک قسمت گل سرخ را با هم آسیاب نموده روزی یک قاشق چایخوری با کمی ماست میل کنید.
۲- گل سرخ:
گل سرخ معمولاً در ترکیب با سنا استفاده می شود که در قبلا به آن اشاره شد.
اما به تنهایی نیز مسهل مناسبی است؛ به ویژه در بیماران قلبی یا کسانی که
از مشکلاتی مانند افسردگی رنج می برند قابل استفاده است.
روش استفاده آن هم به همان صورت دم کرده، جوشانده یا مصرف پودر آن با ماست است.
در برخی افراد، گل سرخ می تواند کمی نفخ ایجاد کند.
۳- فلوس:
این دارو اگر چه کمتر در بین مردم شناخته شده است؛ اما مسهلی است«به رفق و بی غائله»(قرابادین کبیر- ۲۰۲) یعنی
جزء مسهل هایی است که کمترین آزار و اذیت را دارد. در مورد فلوس باید دانست:
- مسهل انتخابی در زنان حامله و کودکان است.
- در بیمارانی که طاقت عوارض گوارشی سنا را ندارند، فلوس داروی بسیار مناسبی است.
روش استفاده:
به طور معمول گفته می شود که باید نی فلوس را شکست و دانه ها در آن را خارج کرد
و هر بار به اندازه یک قاشق مرباخوری دانه آنرا با یک ونیم۱ لیوان آب به مدت ۲۰ دقیقه
روی شعله کم جوشانده صاف کرده شیرین نموده میل کرد. این روش برای تمام بیماران به راحتی قابل انجام است.
یا میتوان فلوس را به صورت کامل(با پوست و پرده ها و مغزها) آسیاب کرده در اختیار بیمار بگذارید
منتها در هر بار مصرف، یک قاشق غذاخوری از دارو استفاده شود.
اگر دسترسی به آسیاب قوی داشته باشید و فلوس را کاملاً نرم آسیاب کنید
و می توانید روزی یک قاشق مرباخوری از آن را با کمی ماست هم میل کنید.
نکته مهم:
۱- فلوس را نیز نباید به مدت طولانی مصرف نمود.
۲- طبع فلوس گرم و تر است؛ اما بسیار نزدیک به تعادل است، لذا اکثر افراد مصرف آن را تحمل می کنند.
۳- فلوس کمی دیر اثر است و معمولاً پس از ۲۴ ساعت عمل می کند.
۴- هلیله سیاه:
هلیله سیاه طبعی سرد و خشک دارد و برای افراد گرم مزاج به خصوص کسانی که علاوه بر
یبوست، مشکلات روحی نیز دارند، ملین مناسبی است. بهترین شیوه مصرف هلیله سیاه
آن است که آن را آسیاب نموده روزی یک قاشق چایخوری با کمی ماست مصرف کنید.
هلیله را به صورت جوشانده یا دم کرده، مصرف نکنید.
۵- ملین های ملایم!
داروهای زیادی هستند که اثر ملین خفیفی دارند و در یبوست های خفیف
یا به عنوان درمان کمکی در کنار سایر ملین ها قابل استفاده اند
از آن جمله می توان به داروهایی مانند خطمی، رازیانه، زنیان، شکر سرخ و … اشاره کرد که به صورتهای مختلف قابل استفاده اند.
۱-۵- روغن ها
روغن کرچک: ملیّنی بسیار قوی و پر عارضه است و لذا فقط با تجویز پزشک مصرف می شود. زنان باردار مجاز به استفاده از آن نیستند.
روغن بادام شیرین: ملین خوبی است؛ اما با توجه به قیمت آن بهتر است برای کودکان استفاده شود.
روغن زیتون: در نوع خود بهترین است به شرط آنکه تصفیه نشده و خالص باشد.
مصرف چند قاشق در روز، علاوه بر کمک به کارکرد صحیح روده ها، باعث کاهش چربی های مضر خون و افزایش چربی های مفید آن
کاهش بروز بیماری های قلبی عروقی و سرطان ها خواهد شد.
۲-۵- هویج: مصرف روزانه یکی دو عدد هویج آب پز، بسیاری از یبوست های خفیف را درمان می کند.
۳-۵- خاکشیر: خاکشیر که در بین مردم به عنوان یک داروی قابض و ضد اسهال شناخته می شود
می تواند به عنوان یکی از بهترین ملین ها عمل کند. به این ترتیب که آن را به جای استفاده با آب سرد، با آب جوش مصرف کنیم.
برای این کار روزانه یک یا دو بار و هر بار یک قاشق مرباخوری خاکشیر شسته شده را با یک استکان آب جوش مخلوط و با عسل شيرين و میل می کنیم.
البته اگر بگذاریم خاکشیر همراه آب جوش ۶-۵ قل بجوشد، اثر بسیار بهتری خواهد داشت.
مصرف خاکشیر به این صورت با توجه به اثر بسیار ملایم آن، برای درمان یبوست های مختلف به ویژه در کودکان و زنان باردار بسیار مفید است.
استفاده از خاکشیر به عنوان ملین را در این موارد توصیه می کنیم:
-افراد مسن یا کسانی که بر اثر بیماری های مزمن یا شدید، آب بدن و روده ها را از دست داده اند
- گزینه اول دارویی در درمان یبوست بیمارانی که دچار هموروئید(بواسیر)، واریکوسل و یا واریس هستند، خاکشیر است
- در بیمارانی که به علت ضعف معده و روده قادر به تحمل بسیاری از داروهای ملیّن نیستند
- کسانی که به علت غلبه سودا دچار یبوست می شوند
- طبع ملایم و معتدلی دارد و لذا تقریبا در تمامی افراد به راحتی تحمل می شود
۴-۵- دانه های لعاب دار:
دانه های زیادی هستند که اگر مدتی در آب بمانند و خیس بخورند، یک پوشش شبیه ژلاتین در اطراف خود ایجاد می کنند.
این گونه داروها با ایجاد حالت لیزی در روده ها، باعث تخلیه آنها می شوند.
از معروفترین آنها می توان به اسپرزه، بارهنگ، تخم شربتی، بالنگو و … اشاره کرد.
اکثر این دانه ها طبع گرمی دارند. در این میان یکی از استثناها، اسپرزه است که طبع بسیار خنکی دارد و می تواند ملین مطبوعی در افراد گرم مزاج
– و به خصوص افراد صفراوی باشد – ولی در افراد سرد مزاج – و به ویژه بلغمی ها – درد سر ساز خواهد بود
روش استفاده:
توصیه ما این است که کسانی که می خواهند برای مدتی طولانی از این گونه دانه های لعاب دار به عنوان ملین استفاده کنند؛ از مخلوط چند تا از آنها استفاده کنند.
هر روز یک قاشق غذاخوری از این دانه ها را در یک لیوان آب جوش خیسانده پس از لعاب انداختن، دانه ها و آب آن را میل کنید.
آلو: در افراد گرم مزاج و به ویژه صفراوی ها، خیسانده آلو، ملینی مطبوع و مورد پسند است؛ اما در کسانی که طبیعت سرد یا معده و روده ضعیفی دارند باید از خوردن آن اجتناب کنند.
برگه های خیسانده: خیسانده برگه های قیسی و هلو و یا خیسانده انجیرخشک، کمک زیادی به درمان یبوست می کنند. دو مورد اول ممکن است برای کسانی که معده و روده ضعیفی دارند کمی مشکل ساز شوند؛ اما خیسانده انجیرخشک تقریباً به همه افراد می سازد.
سبوس گندم:
برای استفاده طولانی مدت در درمان یبوستهای خفیف به ویژه در بیمارانی که درجاتی از سوء تغذیه یا کم خونی دارند و نیز در بیمارانی که دچار سندروم روده تحریک پذیر با غلبه یبوست هستند؛ سبوس گندم دارویی بسیار مناسب است.
برای استفاده ازسبوس گندم به عنوان ملین، روزی یک قاشق غذاخوری از آن را با حداقل یک ونیم لیوان آب بخیسانید تا کاملاً پف کند و بعد مصرف کنید.
۶- صبر زرد
صبر زرد که امروز، با عنوان پرطمطراق «آلوئه ورا» معرفی می شود؛ یکی از
قوی ترین مسهل های مورد استفاده در طب سنتی است که چون استفاده از آن به جز با تجویز پزشک مجرب در این زمینه، خطرناک است؛ از توضیح بیشتر در مورد آن خودداری می کنیم.
۷- غذاهای آبکی و ملین
اکثر آش ها و شورباهای سنتی ایرانی، ملین های ملایم و بی آزاری هستند که در اکثر افراد قابل استفاده است.
۸- آب خوردن صبحگاهی!
تردیدی در این نیست که خوردن مقداری آب در اول صبح(ناشتا)، اثر ملینی
بسیار خوبی دارد؛ اما این کار باعث افزایش بلغم در بدن می شود و لذا برای درمان طولانی تجویز نمی شود. در صورت انجام این کار هم بهتر است از آب عسل استفاده شود.
۹- شیر
در بعضی از افراد ملین بسیار خوبی است
۱۰- تنقیه
یک روش بسیار عالی در درمان یبوست به ویژه یبوستهای مزمن و شدید است
۱۱- شیاف ها
شیاف گذاشتن بعضی داروها، کمک مناسبی در درمان یبوست است.
یک داروی مناسب برای این کار کره است. شیاف صابون که برخی در درمان یبوست های شدید خود استفاده می کنند به علّت احتمال ایجاد اسهال شدید باید با احتیاط مصرف شود.
تذکّر ۱:
در افراد بسیار لاغر، مسن و یا کسانی که دوره های طولانی بیماری را پشت سر گذارده و آب بدن آنها کم شده است؛ – به اصطلاح بدن خشکی دارند –
تجویز مسهل های قوی مثل، سنا، گل سرخ، فلوس و … که برای عملکرد خود نیاز به جذب آب دارند؛ نه تنها نتیجه ای در بر ندارد و باعث کار کردن روده ها نمی شود
بلکه بیماری های شخص را نیز تشدید می کند. در درمان این گونه بیماران بهتر است از داروهایی مانند خاکشی، هویج آب پز و روغن ها استفاده کرد.
تذکّر ۲:
بالا بودن میزان اسید معده و کم خونی، دو علّت بروز یبوست های مقاوم به درمان هستند
لذا باید در درمان یبوست به این دو مشکل، توجّه ویژه ای کرد